Αφιέρωμα στην Επανάσταση του 1821

Με την υπογραφή του Θάνου Κονδύλη

Οι ελληνικές εφημερίδες (Τύπος) στη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης (1821-1830)

 

Η ελληνική επανάσταση του 1821 έχει πολλά κρυφά σημεία που ελάχιστοι νέο-Έλληνες γνωρίζουν. Ένα από αυτά είναι το γεγονός ότι στη διάρκεια του Αγώνα, και ενώ μαίνονται οι μάχες κατά των Τούρκων, εκδίδονταν εφημερίδες στις επαναστατημένες περιοχές για την ενημέρωση του λαού.

Οι πρώτες από αυτές ήταν χειρόγραφες, αλλά υπήρχαν και εκείνες που έβγαιναν από τα τυπογραφεία της εποχής. Οι χειρόγραφες ελληνικές εφημερίδες ήταν οι εξής: η Εφημερίδα του Γαλαξιδίου (με ένα φύλο, 27 Μαρτίου 1821). Επίσης η εφημερίδα Αιτωλική με φύλλα που αναπαράγονταν την περίοδο Αύγουστος-Σεπτέμβρης του 1821 στο Μεσολόγγι και η εφημερίδα Αχελώος στο Βραχώρι (Αγρίνιο) τον Φεβρουάριο του 1822. Την ίδια περίοδο τυπογραφεία υπήρχαν και στις πόλεις Καλαμάτα-Κόρινθος (1821-1822), Μεσολόγγι (1823-1826), Ψαρά (1824), Ύδρα (1824-1827), Αθήνα (1824-1826) και Ναύπλιο (1825-1827). Οι κυριότερες εφημερίδες που τυπώθηκαν αυτή την περίοδο ήταν οι εξής: η Σάλπιγξ Ελληνική στην Καλαμάτα (1-20 / 8 / 1821 με 3 φύλλα), τα Ελληνικά Χρονικά στο Μεσολόγγι (1 / 1 / 1824 – 31/12/1824 με 106 φύλλα και 3 / 1 / 1825 – 30 / 12 / 1825 και από 6- 20 / 2 / 1826 με 15 φύλλα), ο Φίλος του Νόμου στην Ύδρα (10 / 3 / 1824 – 27 / 5/ 1826 με 296 φύλλα), η Εφημερίς των Αθηνών στη Σαλαμίνα και στην Αθήνα (20 / 8 / 1824 – 30 / 10 / 1825 με 103 φύλλα και 11 / 11 / 1825 -  15 / 4 / 1826 με 37 φύλλα). Στο Ναύπλιο εκδίδονταν διάφορες εφημερίδες ακόμα και πριν την έλευση του Ιωάννη Καποδίστρια (1828). Αυτός ίδρυσε τρία τυπογραφία στο Ναύπλιο και στην Αίγινα. Όμως η σκληρή κριτική που του ασκούσαν οι εφημερίδες τον ανάγκασε να εκδώσει νόμο περί Τύπου (Απρίλιος 1831). Ανάμεσα στις εφημερίδες που εκδίδονταν στην εποχή του Καποδίστρια ή και πιο πριν καταγράφονται: η φιλοκυβερνητική «καποδιστριακή» Γενική Εφημερίδα της Ελλάδος (7 / 10 / 1825 – 23 / 3 1832), η Ηώς, η Ανεξάρτητος Εφημερίδα της Ελλάδος στην Ύδρα (29 / 4 / 1827 έως τον Μάρτη του 1828 και μετά στην Αίγινα από 10 / 4 / 1828  - 18 / 3 / 1829 με 40 φύλλα) και ο Απόλλων στην Ύδρα (11 / 3 ως 30 / 9 / 1831 με 61 τεύχη). Γενικά οι εφημερίδες της επανάστασης ήταν συνήθως μονόφυλλες και σπανιότερα είχαν περισσότερες από δύο σελίδες. Επιπλέον αξίζει τον κόπο να αναφερθεί και μια γαλλική εφημερίδα με το όνομα Le Courrier d'Orient (Ο ταχυδρόμος της Ανατολής). Αυτή εκδόθηκε από τον Maxime Raybaud στην Πάτρα την περίοδο 1828-1829, όταν είχε φτάσει στον Μοριά το γαλλικό εκστρατευτικό σώμα για την εκδίωξη του Ιμπραήμ. 

 

2

 

Η ΑΡΧΗ ΚΑΙ ΤΟ ΤΕΛΟΣ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ (1821-1830)

 

Αν και επισήμως η 25η Μαρτίου 1821 έχει επικρατήσει να θεωρείται η ημερομηνία έναρξης της ελληνικής επανάστασης, όμως τα πράγματα δεν συνέβησαν ακριβώς έτσι. Ουσιαστικά τα πρώτα επαναστατικά επεισόδια κατά των Τούρκων καταγράφονται στην Πελοπόννησο και είναι τα εξής: στις 15 Μαρτίου ξεκίνησαν οι σποραδικές επιθέσεις σε φοροεισπράκτορες, ταχυδρόμους, προύχοντες και άλλους φιλικά προσκείμενους προς τον κατακτητή. Στις 17 Μαρτίου επαναστάτες με αρχηγό τον Σωτήρη Χαραλάμπη και τους Πετμεζαίους πολιορκούσαν τους Πύργους των Καλαβρύτων που παραδόθηκαν στις 21 Μαρτίου. Στις 22 του μήνα άλλοι επαναστάτες εισέβαλλαν στην Πάτρα και την απελευθερώνουν. Στις 23 απελευθερώθηκε η Καλαμάτα από τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Παπαφλέσσα και Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη. Την ίδια μέρα απελευθερώθηκε η Βοστίτσα (Αίγιο) από τον Ανδρέα Λόντο. Στις 24 Μαρτίου καταλήφθηκε η Καρύταινα και απελευθερώθηκαν η Κορινθία, η Κυνουρία και η Κυπαρισσία. Επίσης στις 24 Μαρτίου οι επαναστάτες κήρυξαν την επανάσταση στη Στερεά Ελλάδα. Αυτό έγινε στο μοναστήρι του Προφήτη Ηλία στα Σάλωνα (Άμφισσα). Την ίδια μέρα έγινε  μάχη κοντά στο χωριό Βουνάρια Πυλίας (Μεσσηνία) και οι επαναστάτες υπό τους Μαυρομιχαλαίους νίκησαν τους Τούρκους.

Αλλά ποια ήταν η τελευταία μάχη των Ελλήνων κατά των Τούρκων;

Τον Ιανουάριο του 1828 είχε αφιχθεί στο Ναύπλιο ο πρώτος Κυβερνήτης των επαναστατημένων Ελλήνων και προσπαθούσε να οργανώσει το καινούργιο κράτος. Στο μεταξύ μαινόταν ο πόλεμος Ρωσίας – Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Το 1829 έδειχνε ότι οι Ρώσοι θα νικούσαν σε αυτή τη διαμάχη μιας και έφταναν κοντά στην Κωνσταντινούπολη. Ο σουλτάνος έντρομος μπροστά σε μια τέτοια προοπτική απέσυρε από την επαναστατημένη Ελλάδα όλον τον στρατό του. Τα τμήματα από την Αττική και Βοιωτία υπό τον Ασλάν Μπέη πέρασαν στις 12 Σεπτεμβρίου από το στενό "Πέτρα" μεταξύ Λειβαδιάς και Θήβας. Εκεί ενέδρευε και του επιτέθηκε ο Δημήτριος Υψηλάντης. Σε αυτή τη μάχη έλαβε για πρώτη φορά μέρος τακτικός στρατός Ελλήνων μιας και από το 1828 ο κυβερνήτης της Ελλάδας, Ιωάννης Καποδίστριας, είχε ιδρύσει τον λόχο των Ευελπίδων. Οι Έλληνες παρέταξαν 2.500 άνδρες έναντι 8.000 των Τούρκων και νίκησαν. Ο Ασλάν Μπέης, για να διασώσει όσες περισσότερες δυνάμεις μπορούσε, προέβη σε συνθηκολόγηση. Σύμφωνα με αυτήν οι Τούρκοι υποχρεούνται να αποσύρουν όλες τις στρατιωτικές τους δυνάμεις από τη Στερεά Ελλάδα εκτός από την Ακρόπολη της Αθήνας και του φρουρίου Καράμπαμπα (Χαλκίδα Ευβοίας) που παραδόθηκαν στις δυνάμεις του Όθωνα, όταν έφτασε σ' εκείνες τις περιοχές στις 14 Ιουνίου 1833. Αυτή ήταν και η καταληκτήρια μάχη της ελληνικής επανάστασης (1821-1830). Παράλληλα στις 14 Σεπτεμβρίου 1829 υπογράφτηκε η ρωσο-τουρκική συνθήκη ειρήνης στην Αδριανούπολη. Ένα δε άρθρο αυτής αναγκάζει τον σουλτάνο για πρώτη φορά να αναγνωρίσει την ανεξαρτησία της Ελλάδας.

 

3

 

ΔΟΥΚΙΣΣΑ ΠΛΑΚΕΝΤΙΑΣ, η ξεχασμένη ευεργέτιδα της ελληνικής επανάστασης (1821-1830)

 

 Ένας από τους μεγαλύτερους – αλλά ξεχασμένους - ευεργέτες της Ελλάδας στη διάρκεια της ελληνικής επανάστασης υπήρξε η γνωστή ΔΟΥΚΙΣΣΑ ΤΗΣ ΠΛΑΚΕΝΤΙΑΣ, η Σοφί ντε Μαρμπουά - Λεμπρέν (Sophie de Marbois-Lebrun). Πρώτα λίγα για τη βιογραφία της. Γεννήθηκε το 1785 στη Φιλαδέλφεια ΗΠΑ και πέθανε το 1854 στην Αθήνα. Ο πατέρας της ήταν Γάλλος, αντιπρόσωπος του Λουδοβίκου ΙΕ΄ της Γαλλίας στο αμερικανικό Κογκρέσο, επιτετραμμένος Γάλλος διπλωμάτης και μαρκήσιος. Η μητέρα της ήταν Αμερικανίδα, κόρη του κυβερνήτη της Πενσιλβάνια. Η Σοφία το 1802 παντρεύτηκε τον στρατηγό Άννα - Κάρολο Λεμπρέν (Anne-Charles Lebrun, 1775-1859), που ήταν ο μεγαλύτερος και ο πρωτότοκος γιος του γιος του Καρόλου Φρανσουά Λεμπρέν, δούκα της ιταλικής Πιατσέντζας (λατινικά Placentia), και από τον οποίο κληρονόμησε τον τίτλο. Η Σοφία απέκτησε μια κόρη, την φιλάσθενη Ελίζα, αλλά ο γάμος δεν ευημέρησε. Η Σοφία παράτησε τα σαλόνια της Γαλλίας και ρίχτηκε σε μια περιπετειώδη ζωή εγκαταλείποντας τον άντρα της. Γνώρισε διάφορους εραστές αλλά η τομή στη ζωή της έγινε το 1821, όταν ξέσπασε η ελληνική επανάσταση. Αγαπούσε παθολογικά την Ελλάδα, αμέσως έγινε ενεργό μέλος του αγγλικού Φιλελληνικού Κομιτάτου και πουλώντας τα κοσμήματά της μάζεψε πάνω από 20.000 φράγκα για την Ελλάδα. Ήταν ένα τεράστιο ποσό που σε γενικές γραμμές αντιστοιχούσε την εποχή του Καποδίστρια σε περίπου 120 ετήσιους μισθούς υπαλλήλων!

Το πόσο σημαντικό πρόσωπο ήταν για την επαναστατημένη Ελλάδα η δούκισσα καταγράφεται σε επιστολή (20 Απριλίου 1825) του Αδαμάντιου Κοραή στον οπλαρχηγό Οδυσσέα Ανδρούτσο. Εκεί αναφέρονται τα εξής: «Φίλε Στρατηγέ, η κυρά Δούκισσα Πλακεντίας (Duchesse de Plaisance) έρχεται με την φίλη αυτής θυγατέρα εις την Ελλάδα [...] τόση είναι της χρηστής Δουκίσσης η προς το γένος μας εύνοια, την οποίαν έδειξεν εμπράκτως και εδώ, βοηθήσασα δις και τρις, διά χειρός μου, τους ομογενείς σπουδαστάς. Δεν αμφιβάλλω ότι όλον το γένος μέλλει να υποδεχθεί την δούκισσαν [...] ως φίλην θερμήν και ευεργέτριαν του γένους. Αν κατά τύχην έλθη και εις τους τόπους όπου στρατηγείς, φρόντισε, φίλε, να γενή η περιήγησις αυτής άκοπος, άφοβος, ασφαλής, και όσον το δυνατόν ευάρεστος...».

Το 1826 βρισκόταν στο Παρίσι. Εκεί συνάντησε τον Ιωάννη Καποδίστρια (1776-1831) και γοητεύτηκε από την προσωπικότητά του. Δεν αποκλείεται μάλιστα να τον ερωτεύτηκε. Το 1827 μαζί με την κόρη της βρισκόταν στη Ρώμη όπου συνάντησαν και πάλι τον Καποδίστρια. Τότε ήταν αντιπρόσωπος της επαναστατικής κυβέρνησης της Ελλάδας. Η συνάντηση αυτή είχε αποφασιστική σημασία για τη Σοφία που συνεχώς έδινε χρήματα για να βοηθήσει την επανάσταση.

Το 1828 ο Καποδίστριας έφτασε στο Ναύπλιο ως ο πρώτος κυβερνήτης της επαναστατικής Ελλάδας. Είχε επικοινωνία με τη δούκισσα της Πλακεντίας που ακόμα ήταν στο εξωτερικό. Σε μια επιστολή του προς αυτήν (4 Μαρτίου 1828) αναφέρει τον τρόπο που διέθεσε τις 14.000 φράγκα που του είχε αποστείλει. Λέει ότι με αυτά, περίπου 1500 πρόσφυγες που κατέφυγαν στην Αίγινα μετά την πτώση της Αθήνας στους Τούρκους (1827), σιτίζονταν επί εβδομάδες και αυτό θα γινόταν και τις επόμενες τέσσερις εβδομάδες. Ο Καποδίστριας της λέει ότι αν είχε λίγα ακόμα χρήματα από αυτήν θα μπορούσε να τους στεγάζει σε καλύβες, για να βγουν από τις σπηλιές όπου διέμεναν.

Τον Δεκέμβριο του 1829 η Σοφία και η κόρη της έφτασαν στο Ναύπλιο με το πολεμικό πλοίο και καπετάνιο τον γνωστό Μιαούλη, κατόπιν εντολής του Καποδίστρια. Η άφιξή της στην τότε πρωτεύουσα ανακοινώθηκε στη «Γενική Εφημερίς της Ελλάδος». Εγκαταστάθηκε σ' ένα μεγάλο σπίτι με όλο της το προσωπικό και τα σκυλιά της και άρχισε τις αγαθοεργίες ενώ ακόμα μαινόταν ο πόλεμος της ανεξαρτησίας. Ανάμεσα στις γνωστές αγαθοεργίες της καταγράφονται οι εξής: ίδρυσε σχολείο θηλέων, που λειτούργησε πρώτα στην Αίγινα και στη συνέχεια στο Ναύπλιο. Συμμετείχε ενεργά στο συντονισμένο κίνημα των Γάλλων φιλελλήνων. Ανέλαβε να μορφώσει 12 Ελληνίδες με δικά της έξοδα.

Αλλά εκεί η ζωή της παίρνει άλλη στροφή. Λένε ότι ερωτεύτηκε τον μεγάλο εχθρό του Καποδίστρια, τον ήρωα Ηλία Κατσάκο Μαυρομιχάλη και ψυχράνθηκε με τον Κυβερνήτη τον οποίο άρχισε να αντιπολιτεύεται. Το 1831, μετά από παραμονή δεκαεπτά μηνών στο Ναύπλιο η Σοφία και η κόρη της έφυγαν για την Ιταλία. Την ίδια χρονιά βγήκε και το τυπικό διαζύγιο από τον Γάλλο σύζυγό της. Στις 9 Οκτωβρίου δολοφονήθηκε ο Καποδίστριας. Το 1833 έφτασε στο Ναύπλιο ο πρώτος βασιλιάς της Ελλάδας, ο Όθων και ανακήρυξε νέα πρωτεύουσα του βασιλείου του την Αθήνα. Το 1834 η Σοφία και η κόρη της έφτασαν στην Αθήνα, όπου και πέρασαν το υπόλοιπο της ζωή τους. Η Σοφία πέθανε στις 2 Μαΐου 1854, αφήνοντας την τεράστια περιουσία της σε διάφορους κληρονόμους και στο Δημόσιο. Ο τάφος της βρίσκεται στον μεγάλο πύργο της στην Πεντέλη.