Θάνος Κονδύλης,
Συγγραφέας, ιστορικός, αρχαιολόγος
 
Η Σμύρνη στην ελληνική λογοτεχνία (μυθιστόρημα) την περίοδο 1980-2012

Για τη Σμύρνη υπάρχει ένας τεράστιος όγκος βιβλίων κάθε είδους. Ειδικά στην περίοδο 1980-2012 η Σμύρνη έχει αποτυπωθεί έντονα μέσα στη σύγχρονη ελληνική πεζογραφία. Η έρευνα εντόπισε περισσότερα από 130 μυθιστορήματα που αφορούν τη Σμύρνη ή τουλάχιστον κάνουν αρκετές αναφορές σε αυτήν. Η συντριπτική πλειοψηφία τους εκδόθηκε μετά το 2000 ενώ μόνο την περίοδο 2008-2012 εκδόθηκαν συνολικά 47 μυθιστορήματα. Τα μυθιστορήματα αυτά σπάνια είναι ογκώδη κείμενα. Μόνο το 20% του συνόλου των έργων ξεπερνούν τις 500 σελίδες. Ως προς τον τίτλο τους, παραδόξως, τα έργα στη συντριπτική τους πλειοψηφία δεν έχουν την παραμικρή αναφορά στη Σμύρνη. Λιγότερο από το 25% των μυθιστορημάτων περιέχουν στον τίτλο τους το όνομα «Σμύρνη» ή κάποιο παράγωγό του.

Υπάρχουν δεκάδες εκδοτικοί οίκοι που έχουν εκδώσει κάποιο μυθιστόρημα σχετικά με τη Σμύρνη. Με βάση τις πωλήσεις ελάχιστα μυθιστορήματα είχαν αυξημένη εμπορική κίνηση, κυρίως δε τα ακόλουθα (ανά εκδότη):

Εκδ. ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗΣ
Μεϊμαρίδη Μάρα, Οι μάγισσες της Σμύρνης (έκδοση 2002 -160 ανατυπώσεις - 350.000 αντίτυπα)
Εκδ. ΚΕΔΡΟΣ
Θέμελης Νίκος, Η αναλαμπή, (έκδοση 2003 -  51 ανατυπώσεις)
Θέμελης Νίκος, Η αναζήτηση, (έκδοση 1998 - 88 ανατυπώσεις)
Εκδ. ΨΥΧΟΓΙΟΣ  
Τραυλού Πασχαλία, Ήθελα μόνο ένα αντίο (έκδοση 2003 - 29 ανατυπώσεις - 86.000 αντίτυπα)
Καρακάσης Κώστας, Η αγάπη δεν έχει τέλος (έκδοση 2006 – 18 ανατυπώσεις - 55.000 αντίτυπα)
Βόικου Σοφία, Το κόκκινο σημάδι (έκδοση 2009 - 14 ανατυπώσεις - 36.000 αντίτυπα)
Κονδύλης Θάνος. Η αρχόντισσα της Σμύρνης (έκδοση 2012 - 18 ανατυπώσεις - 30.000 αντίτυπα)

Ως προς το φύλο των συγγραφέων οι γυναίκες είναι κάπως περισσότερες από τις μισές. Επίσης πολλοί είναι απόγονοι δεύτερης (οι πιο ηλικιωμένοι) ή και τρίτης γενιάς Μικρασιατών προσφύγων. Στα εξώφυλλα των βιβλίων υπάρχει τεράστια ποικιλία. Συχνά παρατηρείται μια κάποια φωτογραφία της παλιάς Σμύρνης προ του 1922 ή και από τις ημέρες της καταστροφής (30 μυθιστορήματα) ή περιέχουν κάποια γυναικεία μορφή (39 μυθιστορήματα). Η γυναικεία φιγούρα του εξωφύλλου αναμένεται ότι θα συγκινήσει, θα εξάψει τη φαντασία ή εν τέλει από πρώτη άποψη θα κάνει πιο αρεστό το βιβλίο στην πιθανή αναγνώστρια.
Θεματολογικά τα μυθιστορήματα σπάνια έχουν αποκλειστικό θέμα τη Σμύρνη και ακόμα σπανιότερα όλο το έργο διαδραματίζεται μόνο στη Σμύρνη. Σε γενικές γραμμές η Σμύρνη παρουσιάζεται ως περίπου ένας παράδεισος επί γης, αν αυτό δεν ακούγεται υπερβολικό. Ένας παράδεισος ο οποίος καταστράφηκε από τους κακούς και μοχθηρούς Τούρκους που ποτέ δεν χώνεψαν την πρόοδο του έντιμου και προκομμένου Ρωμιού. Κάτω από αυτό το πρίσμα οι περιγραφές της πόλης και της ζωής είναι πολύ ζωντανές και ενίοτε παραστατικές, γεμάτες από συναίσθημα, ίσως δε και συγκινησιακές σε κάποιο βαθμό.
Από το σύνολο των έργων δεν λείπει και το παιδικό μυθιστόρημα αν και με λίγους εκπροσώπους (10 μυθιστορήματα). Εδώ ο ήρωας είναι κάποιο παιδί ή ομάδα παιδιών.  
Ουσιαστικά η σύγχρονη ελληνική πεζογραφία ασχολείται σοβαρά με τη Σμύρνη κυρίως μετά το 2000. Στα μυθιστορήματα κάθε είδους και μεγέθους η Σμύρνη παρουσιάζεται με χαρακτήρα εφάμιλλο των ευρωπαϊκών πόλεων, πράγμα ουσιαστικά όχι ψευδές. Συχνά είναι μια ερωτική πόλη, ενίοτε δε ο έρωτας αναδύεται ορμητικός και σαρώνει τις ζωές των ηρώων, πολλές φορές με ανατρεπτικά αποτελέσματα. Ακριβώς το ίδιο συμβαίνει και με την καταστροφή της Σμύρνης το 1922, ένα κοινό θέμα που δεν λείπει από τη συντριπτική πλειοψηφία των μυθιστορημάτων. Τα τελευταία χρόνια διακρίνεται σε ορισμένα κείμενα και μια νότα συμφιλιωτική προς τον αντίπαλο Τούρκο χαρακτήρα του κειμένου. Έτσι, λογοτεχνικοί ήρωες από διαφορετικές φυλές ερωτεύονται, συμβιώνουν αρμονικά και συμπάσχουν στις δύσκολες καταστάσεις.
Στερεότυπα, όμορφες περιγραφές, διάχυτος ερωτισμός, δραματικοί ήρωες, ενίοτε συνειδητά ακόμα και υπερβολική ωραιοποίηση της εικόνας της πόλης με στόχο τη συναισθηματική τέρψη του αναγνώστη, είναι μόνο μερικά από τα στοιχεία που καθιστούν τη Σμύρνη των αρχών του εικοστού αιώνα στη σύγχρονη ελληνική μυθιστοριογραφία ως την ομορφότερη πόλη του κόσμου, έστω φιλολογικά και λογοτεχνικά. Ίσως όχι άδικα.

ΣΗΜΕΙΩΣΗ  
Το κείμενο αποτελεί περίληψη της ανακοίνωσης του συγγραφέα με τίτλο
«Η Σμύρνη μέσα στη σύγχρονη ελληνική λογοτεχνία (μυθιστόρημα): τάσεις, επιδιώξεις και προσμονές (1980-2012)».
Αυτό παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις 30 Μαρτίου 2013 σε συνέδριο με θέμα
«Μικρασιατικός Ελληνισμός – Πολιτισμός» που οργανώθηκε από τον
Σύνδεσμο Φιλίας Εθνών (Σ.Φ.Ε.) στο αμφιθέατρο AULA της Φιλοσοφικής Σχολής (Πανεπιστημιούπολη Ζωγράφου, Αθήνα).