Η Σιάτιστα, κωμόπολη της Δυτικής Μακεδονίας, 28 χλμ δυτικά της Κοζάνης, ριζωμένη στην πλαγιά του βουνού Βέλια σε υψόμετρο πάνω από 900 μ και πρωτεύουσα του Βοϊου, έχει μια παράξενη γραφικότητα. Αποτελείται από δυο συνεχόμενους πυκνούς οικιστικούς σχηματισμούς, τη Γεράνεια και τη Χώρα, που στον καθένα δεσπόζει και ένα καμπαναριό, που σηματοδοτεί και προσδιορίζει τα μορφολογικά στοιχεία που συνθέτουν τους δύο παραδοσιακούς ιστούς της πόλης. Τα στενά δορμάκια δίνουν την εντύπωση παγίδευσης σ' ένα τόπο ήσυχο κλεισμένο γύρω από γυμνά βουνά. Για την ανεξαρτησία και την πίστη τους, 500 χρόνια πριν, ανέβηκαν οι πρώτοι κάτοικοι σ’ αυτόν το δύσβατο τόπο. Το άγονο του εδάφους τους έστρεψε στην αμπελοκαλλιέργεια, στην επεξεργασία του δέρματος και της γούνας καθώς και στο εσωτερικό και εξωτερικό εμπόριο. Η δραστηριότητα αυτή τους έφερε κοντά σε πολιτισμούς άλλων λαών και πήραν απ' αυτούς τις καλλιτεχνικές τεχνοτροπίες που τις ενσάρκωσαν στα περίφημα αρχοντικά και τις εκκλησίες, που τόσο αρμονικά αρμοδέθηκαν με την παράδοση και τη ντόπια αρχιτεκτονική. Πέραν από τη δημιουργική πνοή έδωσαν ποιότητα στη ζωή τους και δημιούργησαν πλούσια κοινωνική ζωή. Γρήγορα κατάλαβαν τα αγαθά της γνώσης και πρώτο μέλημά τους υπήρξε η παιδεία και η απελευθέρωση του γένους. Εκτός από τα αρχοντικά της η Σιάτιστα έχει 26 μεταβυζαντινές και νεότερες εκκλησίες.
Ο ναός της Αγίας Παρασκευής και της Αγίας Αικατερίνης, βρίσκεται στην κάτω συνοικία, στην πλατεία της Γεράνειας και είναι ο αρχαιότερος από τους ναούς που σώζονται σήμερα. Κτίσθηκε στα 1677, είναι βυζαντινού ρυθμού, θολωτός, με τρούλους και αψίδες. Το εξαιρετικής τέχνης επίχρυσο ξυλόγλυπτο τέμπλο του ναού αξίζει ιδιαίτερης προσοχής καθώς και οι εικόνες που κοσμούν τόσο το τέμπλο όσο και τους τοίχους. Οι εικόνες αποτελούν έργα εκκλησιαστικής τέχνης του Κρητικού ζωγράφου/αγιογράφου Θεόδωρου Πουλάκη. Στο γυναικωνίτη του παραπάνω ναού απεικονίζονται οι αρχαίοι φιλόσοφοι (Πλούταρχος, Αριστοτέλης, Πλάτωνας, Θουκυδίδης, Σόλωνας, Σίβυλλα), στοιχείο που συμβολίζει, κατά μια άποψη, την επίδραση των αρχαίων στη διαμόρφωση του Χριστιανισμού.
Η εκκλησία του προφήτη Ηλία, κτισμένη το 1701 και ανακαινισμένη το 1740, έχει επίσης επιχρυσωμένο ξυλόγλυπτο τέμπλο, ξύλινη οροφή, τοιχογραφίες και υπερυψωμένο γυναικωνίτη – νάρθηκα όπως και η Αγία Παρασκευή. Οι παραπάνω ναοί χαρακτηρίστηκαν από το Υπουργείο Πολιτισμού ως διατηρητέα μνημεία.
Ο Μητροπολιτικός ναός της Σιάτιστας είναι ο Άγιος Δημήτριος, ο οποίος πρωτοχτίστηκε το 1647, πήρε φωτιά το 1910 και οικοδομήθηκε ξανά ένα χρόνο αργότερα με τη σημερινή του μορφή, σε σχέδια του Σιατιστινού αρχιτέκτονα Αριστοτέλη Ζάχου. Τα καμπαναριά των ναών της Αγίας Παρασκευής στη Γεράνεια και του Αγίου Δημητρίου στη Χώρα δεσπόζουν επιβλητικά.
Η Μανούσεια Δημόσια Κεντρική Ιστορική Βιβλιοθήκη[1] της πόλης φιλοξενεί σπάνιες εκδόσεις του 15ου, 16ου, 17ου, 18ου, 19ου αιώνα. Ενδεικτικά αναφέρουμε ως τα παλαιότερα βιβλία της βιβλιοθήκης: Αριστοφάνους Κωμωδίαι Εννέα, Βενετία 1498, Θουκυδίδου «Ξυγγραφή» και Ξενοφώντος Ελληνικά, Βενετία 1502 – 1504 και Ομήρου άπαντα 1504.
Στο Τραμπάντζειο γυμνάσιο Σιάτιστας (1888) στεγάζεται η ιστορική Παλαιοντολογική Συλλογή με απολιθώματα που ανήκουν σε προβοσκιδωτά που έζησαν στην περιοχή εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια πριν παρέχοντας πληροφορίες για την πορεία και την εξαφάνισή τους[2].
Αξίζει να επισκεφτείς το Λαογραφικό μουσείο στο Αρχοντικό Δόλγκηρα και την επισκέψιμη παραδοσιακή κατοικία Χρήστου Τσιότσιου – Τατιάνας Ντέρου με την πλούσια λαογραφική συλλογή αντικειμένων από την περιοχή της Σιάτιστας.
